Bohumil Hrabal ile ‘Dans Dersleri’

Kadir Işık

Bohumil Hrabal, bir vakitler ülkesinde kitapları yasaklanan, yirminci yüzyılın en değerli Çek muharrirleri ortasında gösteriliyor. 1997 yılında ölen müellifin hayatı, ülkesinin çalkantılı vakitlerine denk geliyor; savaşın, işgallerin ve ayaklanmaların olduğu yıllar. Hastane penceresinde güvercinleri beslerken düştüğü ya da atladığı, intihar ettiği kestirim ediliyor. Hayatı hakkında okumalar yaparken enteresan, muhalif ve öfkeli bir adam olduğunu düşündüm, tıpkı vakitte bütün ideolojileri reddeden politik bir kişilikti.

II. Dünya Savaş’ını ve sonraki işgallerin ülkesinde yarattığı çürümeyi, çözülmeyi ve yabancılaşmayı romanlarının odağına taşıdı. Notos Kitap etiketiyle yayımlanan ‘Yetişkinler ve İleri Seviyede Öğrenciler İçin Dans Dersleri’, Hrabal’ın yazı usulünü ortaya koyan değerli yapıtlarından biri. Roman, üzerinde durmadığımız, görmezden geldiğimiz birçok olayı, kişiyi belli bir seviyeye çıkarırken, önemsediğimiz, aklımızda büyüttüğümüz birçok şeyi de sıradanlaştırıyor.

“Gerçek bir toplama kampıydı ordu, lakin o tabip binbaşı, babası noter olan, o kadar kibirliydi ki vazife başındayken gezmeye çıkmış hoş kızlar üzere çalım cet ata yürürdü, günün birinde başına bir talihsizlik geldi, bir asker diğer bir askeri vurmuş ve annesinin ona gönderdiği parayı çalmış, meyyitin ağzına da içki dökmüş, binbaşı o zavallı meyyit delikanlıyı cezalandırmak için çizmeleriyle tekme tokat dövmüş, zira vazife başında sarhoş olduğunu sanmış…” Binbaşının mahpusu boylaması, havluyla kendini asması, annesinin oğlunu rüşvetle kilise mezarlığına gömdürmesi, sonrasında bahsin istasyon şefine, onun yetiştirdiği hindilere, tüylere, hindi etinin etrafa saçılmasına ve bu türlü devam edip giden bir metin, okur olarak kısa müddette anlatıcının fikirlerinde yol alıyoruz. Hrabal’ın mevzudan bahse sıçrarken okurun dikkatini canlı tutması, zihnini dağıtmadan olayları aktarması müziksel bir ritim oluşturuyor.

Yetişkinler ve İleri Seviyede Öğrenciler İçin Dans Dersleri, Bohumil Hrabal, Mütercim: Elif Gökteke, 106 syf., Notos Kitap, 2022.

Adını bilmediğimiz anlatıcı, periyodun baskıcı argümanlarına gördüğü düşlerle, hayal yorumlarıyla, takıldığı birahanelerde şahit olduğu, dinlediği olaylar üzerinden okuruyla sohbet edercesine yol alıyor. Okuru bir yerden farklı bir yere götürürken ortada oluşan uzak uzaklık bir anda kapanıyor, geçişler sert, olaylar her ne kadar kıymetli görünse de birkaç satırda sıradanlaşıyor. Anlatıcı bir antikahraman, Hrabal’ın bir kahramana muhtaçlığı yok. Aslında kimsenin yok, aptallar hariç, onların her vakit bir kurtarıcıya ihtiyacı vardır.

İronik anlatım usulü ister istemez okuru gülümsetiyor. “Bir gece bizim papaz, kilisesinde bir adamı bir kız çocuğunun ırzına geçerken yakalamış, evvel zangoç zannetmiş ancak sonra zabıt tutmak zorunda kalmış, bölgede örf ve adetlerin yozlaşmasıyla çaba için dört futbolcu gönderdiler bizim buraya, daha doğrusu gönderilen misyonerler cübbeleri ve ip nesilleriyle futbolculara benziyorlardı…” Ahlak, din, İsa, savaş, evrim ve birbiri gerisine akan birçok bahse değiniyor, ağır anlatımıyla metni üst seviye bir anlatı haline getiriyor Hrabal. Her ne kadar kelamını ettiği olaylar ortasında bir bağ yokmuş üzere görünse de aslında derinlerde her şeyin birbiriyle bağlı olduğu ortada.

‘Dans Dersleri’, okuru sahneye çıkarıyor. Nerede biteceği muhakkak olmayan noktasız bir metinden oluşuyor ve kitabın son sayfasına konan üç noktayla okuru, durmaksızın devam eden bir romanın içine yerleştiriyor. Durduğumuz yerde tekrar başlamamız anlamsız zira her satır güya bizimle, okurla ilerliyor ve her sayfada farklı bir öyküyle karşılaşıyoruz.

Anlatıcının her şeyi tıpkı anda gösterme uğraşı, var olma serüveni, hayallerde, birahaneler ve askeri ortamlarda dolaşması, aslında şu hayatta ciddiye alınacak hiçbir şeyin olmadığının ipuçlarını veriyor bize. Lakin gerçeklerle karşılaştığında bilinenin uygulama alanı zorlaşıyor. Bilgi, birçok vakit zihinde taşınan bir yükten öteye geçmiyor. Hrabal, niyetlerimize kelam geçiremediğimizi, bir yerlerde yanlış kodlandığımızı ya da yetiştirildiğimizi hissettiriyor. Metnin mizah gücü yüksek, münasebetiyle muharririn derinlerinde büyük acılar olduğunu düşünmeden edemiyorum.

‘Dans Dersleri’ni okurken aklıma emsal fakat birebir olmayan, severek okuduğum birçok kitap geldi, tekrar de Hrabal’ı hiçbirine benzetemedim. Ayrıyeten Elif Gökteke’nin kusursuz çevirisi, metnin hissini hissetmemizi kolaylaştırıyor. Romanın akıcılığına çevirmenin katkısını ve yetkinliğini göz arkası edemeyiz.

‘Yetişkinler ve İleri Seviyede Öğrenciler İçin Dans Dersleri’, ince, tek oturuşta okunan, üzerine uzun vadede düşünülmesi gereken kitaplardan, tekrar okunası kitaplar ortasına bıraktım…